2024-cü ilin 9 ayı üzrə tədiyə balansı göstəriciləri, ölkənin xarici iqtisadi əlaqələrinin vəziyyətini və ölkə iqtisadiyyatının ümumi sağlamlığını əks etdirir. Bu dövr ərzində qeyd edilən əsas göstəricilər, ölkənin xarici ticarət, xidmətlər, maliyyə əməliyyatları və kapital axınları ilə bağlı dəyişiklikləri əhatə edir. Göstəricilərin təhlili, ölkənin iqtisadi inkişafını, qarşılaşdığı riskləri və gələcəkdə tətbiq edilə biləcək iqtisadi siyasətləri qiymətləndirmək üçün vacibdir.
Cari əməliyyatlar balansı (4.0 milyard ABŞ dolları profisit)
Cari əməliyyatlar balansı ölkənin xarici ticarət, xidmətlər, gəlirlər və cari daxilolmalar üzrə ümumi vəziyyətini əks etdirir. 2024-cü ilin 9 ayında cari əməliyyatlar balansında 4.0 milyard ABŞ dolları profisit qeydə alınıb. Bu, göstərici 2023-cü ilin 9 ayında 6.7 milyard ABŞ dolları idi.
Cari əməliyyatlar balansının azalması, əslində ölkənin xarici ticarətində və qeyri-neft sektorunda bəzi mənfi meyilləri əks etdirir. 2024-cü ilin 9 ayında ölkənin neft-qaz sektoru üzrə profisit 7.8% azalıb və 11.1 milyard ABŞ dolları olub. Bu, qlobal neft qiymətlərinin dəyişməsi və neft hasilatının həcminin azalması ilə əlaqəlidir.
Neft-qaz sektoru hələ də ölkə iqtisadiyyatında əhəmiyyətli rol oynasa da, qeyri-neft sektoru üzrə kəsir 32.9% artıb və 7.2 milyard ABŞ dollarına çatıb. Bu artım, ölkənin qeyri-neft sektoru ilə bağlı zəifliyini və idxalın artmasının bu sektordakı tələbi çoxaltdığını göstərir. Qeyri-neft sektoru, xüsusilə istehsal və xidmət sahələrində daha yüksək xarici ticarət defisiti ilə üzləşib. Bu da ölkənin qeyri-neft məhsullarını daha çox idxal etməsi ilə əlaqələndirilə bilər.
Xarici Ticarət Balansı
2024-cü ilin 9 ayında xarici ticarət balansı 3.5% artmış, ümumi idxal 12.3 milyard ABŞ dollarına çatıb, lakin ixrac 11.7% azalıb və 19.3 milyard ABŞ dollarına enib. İxracın azalması ölkənin xarici bazarlarda məhsul satışını artırmaqda çətinliklər yaşadığını göstərir. Bu azalma, həmçinin xam neft və neft məhsullarının qiymətlərinin enməsindən və global iqtisadi tələbin zəifləməsindən qaynaqlanır.
- İxracın strukturu əsasən neft-qaz məhsullarına əsaslanır. Buna görə də, neft qiymətlərinin düşməsi və dünya bazarlarında tələb azalması ölkə ixracına mənfi təsir göstərir.
- İdxalın artması isə ölkənin xarici ticarət balansında mənfi təsir yaradır. 2024-cü ildə idxal 3.5% artmışdır və bu, ümumi tədiyə balansının kəsirə düşməsinə səbəb olur. İdxaldakı artım, xüsusilə texnoloji avadanlıqlar, enerji məhsulları və istehlak malları ilə bağlıdır. Bu, ölkənin inkişaf edən sənaye və texnoloji sektorunun tələbatını əks etdirir.
İdxalın Strukturu və Dəyişikliklər
İdxalda ən çox artan məhsul qrupları arasında texnoloji avadanlıqlar, enerji məhsulları və istehlak malları yer alır. Bu, iqtisadiyyatın modernləşməsi və sənayenin texnologiya və enerji məhsullarına olan ehtiyacını göstərir. Xüsusilə, qeyri-neft-qaz sektoru üzrə idxal 16.2% artaraq 10.5 milyard ABŞ dollarına yüksəlib. Bu, ölkənin sənaye sektorunun inkişafını və iqtisadiyyatın daha yüksək texnologiya və infrastruktur məhsullarına olan ehtiyacını göstərir.
Ərzaq məhsullarının idxalı 13.2% artıb. Bu, daxili istehsalın ərzaq məhsullarına olan tələbatı qarşılamaqda çətinlik çəkdiyini və ya ölkə daxilində ərzaq istehsalının hələ də kifayət qədər güclü olmadığını göstərir. Bununla yanaşı, bəzi digər məhsullarda, məsələn, şəkər idxalında 0.8% azalma müşahidə olunur. Bu, yerli istehsalın yaxşılaşması və yerli bazarda şəkərə olan tələbin azalması ilə əlaqələndirilə bilər.
Xidmətlər Balansı və Turizm Sektorunun İnkişafı
Xidmətlər balansı üzrə 2024-cü ilin 9 ayında 10.5% azalma müşahidə olunub və 1.6 milyard ABŞ dolları kəsir göstərib. Bu azalma, xüsusən xarici xidmətlərə olan tələbin azaldığını göstərir. Bununla yanaşı, turizm sektoru 42.7% artaraq 2.8 milyard ABŞ dolları gəlir əldə edib. Bu, ölkənin turizm potensialının yaxşılaşdığını və xarici turistlərin sayının artdığını əks etdirir. Bu sahə, həmçinin gələcəkdə ölkə iqtisadiyyatı üçün mühüm gəlir mənbəyi ola bilər.
Xidmətlər balansındakı ümumi kəsirin azalması, daxili bazarda xidmət istehsalının artmasından və yerli xidmətlərə olan tələbin çoxalmasından irəli gələ bilər. Eyni zamanda, xarici ticarət xidmətlərindən asılılığın azaldığı bir prosesə keçid baş verə bilər.
Neft Bonusu və Digər İnvestisiyalar
Neft bonusu ölkənin gəlirlərinin bir hissəsi olaraq 2017-ci ildəki sazişə əsaslanaraq, 2024-cü ilin ilk rübündə Azərbaycan tərəfinə ödənilib. Bu, neft gəlirlərinin ölkə büdcəsinə daxil olmasını təmin edən mühüm bir faktordur. Həmçinin, xalis maliyyə aktivləri 82.4 milyon ABŞ dolları artıb, bu isə ölkənin xarici maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşdığını və daha çox maliyyə resurslarının ölkə daxilində cəlb olunduğunu göstərir.
Xalis maliyyə öhdəlikləri 1.4 milyard ABŞ dolları azalıb ki, bu da dövlətin xarici borcunun azaldığını göstərir. Beləliklə, xarici maliyyə öhdəliklərinin azalması dövlətin maliyyə sabitliyini artırır və ölkənin borc yükünü yüngülləşdirir.
Ehtiyat Aktivləri və Xalis Səhvlər
Tədiyə balansının ehtiyat aktivləri 181.6 milyon ABŞ dolları artmışdır. Bu, ölkənin valyuta ehtiyatlarınınyaxşılaşdığını və xarici maliyyə şoklarına qarşı daha dayanıqlı olduğunu göstərir. Ehtiyat aktivlərinin artırılması, gələcəkdə baş verə biləcək iqtisadi dalğalanmalara qarşı ölkəni daha da hazırlıqlı edəcək.
Xalis səhvlər və buraxılışlar isə mənfi 200.8 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Bu, bəzi məlumat və hesabatlarda qeyri-dəqiqliklər və ya təhlillərin yanlış təfsir edilməsini göstərir. Bu da statistikada olan səhvlər və qeyri-dəqiqliklərin təsirini göstərir, ancaq ümumilikdə iqtisadi təhlil prosesinin düzgünlüyünü təsir etmir.
Nəticə və Proqnozlar
2024-cü ilin 9 ayı üzrə tədiyə balansı göstərir ki, ölkənin iqtisadiyyatı xarici ticarətdə bir sıra çətinliklərlə qarşılaşıb. İxracın azalması, idxalın artması və qeyri-neft sektorunda artan kəsir, ölkənin iqtisadi diversifikasiyasını təmin etmək üçün əlavə tədbirlər alınmasını tələb edir.
Neft-qaz sektorunun hələ də iqtisadiyyatda dominant olması və qeyri-neft sektorunun zəifliyi, iqtisadiyyatın daha da dayanıqlı olması üçün əlavə islahatların vacib olduğunu göstərir. Bu islahatlar xüsusilə qeyri-neft ixracını artırmaq, daxili istehsalı təşviq etmək və texnoloji sektora investisiyaları artırmaqla əlaqədar olmalıdır.
Turizm sektoru, gələcəkdə iqtisadi artımı stimullaşdıracaq vacib bir sahə olaraq qalır və bu sahədəki artımlar müsbət göstəricilərdir. Ancaq bu sahənin daha da inkişafı üçün infrastrukturun və xidmətlərin keyfiyyətinin artırılması zəruridir.
Ümumilikdə, tədiyə balansı 2024-cü ilin 9 ayında müəyyən mənfi meyilləri əks etdirir, lakin gələcəkdə ölkənin iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün müxtəlif strateji addımlar atılmalıdır.