Yanvar və fevral aylarında Azərbaycan Mərkəzi Bankında Dövlət Neft Fondunun iştirakı ilə keçirilən valyuta hərraclarında və banklararası təminatsı bazarda dollar satışlarının dinamikası müxtəlif amillərlə müəyyən olunub.
GDP-nin Mərkəzi Banka istinadən verdiyi məlumata görə, valyuta hərraclarında banklara satılan dolların ümumi həcmi 870,6 milyon ABŞ dolları, banklararası bazarda satılan valyutanın ümumi həcmi isə 529,4 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Hərraclarda satılmış ən yüksək məbləğ 07 yanvar 2025-ci ildə 73,5 milyon dollar qeydə alınıb, ən aşağı məbləğ isə 13 fevral 2025-ci ildə 36,2 milyon dollar olub. Yanvar ayında keçirilən hərracların orta məbləği 61,64 milyon dollar olduğu halda, fevral ayında bu göstərici 48,36 milyon dollara enib.
Yanvar ayında bankların valyuta hərraclarında iştirakı fevral ayına nisbətən daha çox olub. Bunun əsas səbəbi ilin əvvəlində bankların valyuta tələbinin yüksək olması ilə izah edilə bilər.
Yanvarda keçirilən 8 hərracda orta məbləğ 61,64 milyon dollar olduğu halda, fevral ayında keçirilən 6 hərracda bu göstərici 48,36 milyon dollara düşüb. Bu azalma bankların likvidlik strategiyasında dəyişikliklər etməsi və alternativ mənbələrdən, xüsusən də banklararası bazardan dollar əldə etmələri ilə əlaqədardır. Banklararası bazarda yanvar və fevral aylarında ümumi 529,4 milyon ABŞ dolları satılıb ki, bu da Mərkəzi Bankın valyuta hərraclarına paralel olaraq banklararası bazarın aktiv fəaliyyət göstərməsi üçün dəstək verdiyini göstərir. Banklararası bazar valyuta tələbinin bir hissəsini öz üzərinə götürərək hərraclarda tələb təzyiqini azaltdı.
Mərkəzi Bankın banklararası bazarı təşkil etməsi valyuta hərraclarında tələb azalmalarına təsir edən əsas amillərdən biridir. Əgər əvvəlki illərdə bankların əsas dollar əldəetmə mənbəyi valyuta hərracları idisə, 2025-ci ilin ilk iki ayında banklararası bazarda artan həcmdə valyuta əməliyyatları aparılıb. Bu tendensiya aşağıdakı amillərlə izah oluna bilər:
- Banklararası bazarda likvidliyin artması: Banklararası bazarın inkişafı banklara hərraclara daha az ehtiyac duymağa imkan yaradıb.
- Mərkəzi Bankın siyasəti: Mərkəzi Bank likvidlik strategiyalarını dəyişərək ticarət əməliyyatlarının bir qisminin banklararası bazara yönəlməsini stimullaşdırıb.
- Tələbin daha balanslı bölüşdürülməsi: Banklararası bazarda ticarət aparmaq banklar üçün daha çevik və əlverişli olduqca, hərraclara olan tələbin azalması müşahidə olunub.
- Banklar tədricən Mərkəzi Bankın valyuta hərraclarından asılılığı azaldaraq banklararası pul bazarında dollar əməliyyatlarının həcmini artırmışlar. Banklararası bazarda faiz dərəcələrinin artması, bankların bir-biri ilə əməliyyat aparmağa daha çox stimul yaratmış və bazar likvidliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırmışdır.
- Ümumi dollar likvidliyi sistemdə artmış, lakin Mərkəzi Bankın müdaxiləsi azalmışdır ki, bu da maliyyə bazarlarının daha sərbəst fəaliyyət göstərdiyini və valyuta bazarında liberallaşma tendensiyasının güclənməsini göstərir.
- 1D AZİR faiz indeksinin dinamikası göstərir ki, yanvar ayından fevral ayına doğru banklararası bazarda faiz dərəcələri əhəmiyyətli dərəcədə artmış, bu da banklararası valyuta bazarında aktivliyin artmasına səbəb olmuşdur.
Mərkəzi Bankın banklararası bazarı təşkil etməsi və aktiv ticarət mexanizmləri yaratması nəticəsində valyuta hərraclarında iştirak nisbətən azalmış, bununla da bazardakı təzyiq tənzimlənmişdir. Bu tendensiyalar ümumilikdə maliyyə sistemində valyuta əməliyyatlarının Mərkəzi Bankdan banklararası bazara doğru yönəlməsini və bazarın özü-özünü daha effektiv tənzimləməsini göstərir. Bu həm də bazar mexanizmlərinin güclənməsinə və maliyyə bazarının dərinliyinin artmasına dəlalət edir. Bu proses gələcəkdə də davam edərsə, bankların likvidlik ehtiyaclarını daha çox banklararası bazardan ödəməsi və hərraclarda iştirak səviyyəsinin azalması ehtimal edilir.
Müəllif: Aynur Qəniyeva