Vergi Məcəlləsinin 3.5-ci maddəsinə əsasən heç bir şəxs əldə etdiyi mənfəətdən (gəlirdən) eyni növ vergini bir dəfədən artıq ödəməyə məcbur edilə bilməz.
Bəs gəlirdən tutulmayan vergini (əmlak, torpaq, mədən, ƏDV və s.) 2 dəfə və ya daha artıq ödəmək məcburiyyətimiz ola bilərmi ?
Aydındır məsələdir ki, yox, amma gördüyümüz kimi mövcud maddə 9 dövlət vergisi və eləcə də onların hesablanmasına əsas vermiş bütün halları əhatə etmir.
İndi isə yuxarıdakı maddənin fonunda dövlətimizin vergiqoyma və vergitutma siyasəti ilə bağlı bir hüquqi məsələni qələmə alaq. Məsələ isə yol vergisi olacaqdır.
Beynəlxalq tətbiqata baxdığımız zaman yol vergisinin müxtəlif ölkələrdə müxtəlif məqsədlər üçün tutulduğunu müşahidə edirik. Ümumi mahiyyətində yol vergisi yollardan istifadə, daha açıq şəkildə desək onlardan istifadə zamanı onların faydalı ömrünün azaldılması səbəbi ilə tutulmaqdadır.
Yol vergisinin benzinin, dizelin, maye qazın tərkibinə daxil edilməsi bəzi şəxsləri yanlışlıqla yol vergisinin adı çəkilən neft məhsullarının daxili yanma mühərriklərində yandırılmaqla atmoseferə buraxılmış zərərli qazlara görə ödənildiyi fikrinə sürükləyir. Lakin bu belə deyildir. Beləki atmosferə atılmış zərərli qazlara görə həmin neft məhsullarından istifadə zamanı siz artıq daha öncədən məhsulun tərkibinə daxil edilmiş aksiz vergisini ödəyirsiniz.
Yol vergisinin məhz bu cür ödənilməsinə 2015-ci ildən başlanılmışdır. Bildirim ki, həmin vaxta qədər bu vergi yanacağın tərkibinə daxil edilmirdi və hər bir avtomobil nəqliyyatı üçün ayrıca ödənilirdi. Sonrakı tətbiqat isə “Daha çox sürən daha çox yolu korlayır deyə daha çox vergi ödəsin” prinsipini, hansıki daha ədalətli yanaşma hesab edilir, həyata keçirməyə imkan verdi.
Lakin bununla belə Azərbaycan Respublikasının ərazisinə daxil olan və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən tranzit keçən xarici dövlətlərdə qeydiyyatda olan avtonəqliyyat vasitələri də ölkəmizdə qaldıqları günlərin sayından, nəqliyyat vasitəsinin texniki göstəriciləri və daşıdıqları yüklərin təhlükəli olub olmamasından asılı olaraq yol vergisinə cəlb edilirlər.
Nəzərə almaq lazımdır ki, həmin nəqliyyat vasitələri də digər avtomobillər kimi ölkəmizdəki yanacaq doldurma məntəqələrindən yanacaq alıb istifadə edirlər. Beləliklə həmin şəxslər istifadə edəcəkləri yollara görə həm gömrük nəzarət orqanlarından keçərkən həm də ölkə ərazisində hərəkət edərkən vergi ödəmiş olurlar. Bu da şəxsin eyni səbəblə bağlı birdən artıq dəfə vergi ödəməsi anlamına gəlir.
Çox təəssüf ki, bu məsələ qanunverici və icraedici hakimiyyət orqanlarının diqqətindən yayınmış, yaxud lazımınca diqqətə alınmamışdır.
Məsələnin ədalətli həllinə nail olmaq üçün həmin nəqliyyat vasitələrinin ölkə ərazisini tərk edən zaman ölkə ərazisində alınmış yanacaqlara görə ödənilmiş yol vergisinin nəzərə alınması və (və ya) geri qaytarılması mexanizminin işlənməsinə ehtiyac vardır.
Başqa bir məsələ Məcəllənin sürətlə inkişaf edən avtomobil sənayesinin yeni məhsullarına hazır hala gətirilməsidir. Artıq tam elektrik mühərriki ilə işləyən avtomobillərin mövcudluğu hər birimizə məlumdur. Son illərdə belə avtomobillərin ölkəmizə idxalının artması yeni bir sual yaradır :
Belə avtomobillər benzin, dizel və maye qaz işlətmədiyi üçün onları necə vergiləyək, axı onlar da digər avtomobillər kimi yolları aşınmaya məruz qoyurlar ?
Bu sual dövlətin vergi siyasəti ilə bağlı qarşıya qoymalı olduğu prioritet məsələlərdən biri olmalıdır.
Son olaraq bildirim ki, ödəyicilərdən toplanmış yol vergisi yeni yolların çəkilməsi, təmiri, bərpası, hərəkət sıxlığının azaldılması və ətraf mühitin mühafizəsi istiqamətində xərcləndiyi zaman öz ümdə mahiyyətini qorumuş olur.
Müəllif: İlqar Əsədov vergi mütəxəssisi