Bakı şəhərində səhər saat 07:00-10:00 və axşam 17:30-20:00 saatları arasında müşahidə olunan intensiv tıxaclar paytaxtın iqtisadiyyatına əhəmiyyətli dərəcədə mənfi təsir göstərir. Rəsmi məlumatlara əsasən, 2025-ci il yanvarın 1-i vəziyyətinə Azərbaycan iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin sayı 1778,5 min nəfərdir ki, bunun 882,8 min nəfəri dövlət, 895,7 min nəfəri isə qeyri-dövlət sektorunda çalışır. 2024-cü ilin məlumatlarına görə, orta aylıq nominal əməkhaqqı 1009,2 manat təşkil edib.
Bakı əhalisinin təxminən 2.3 milyon nəfər oldunu və sakinlərin 60%-nin gündəlik olaraq nəqliyyat vasitələrindən istifadə etdiyini və paytaxtdakı tıxaclardan təsirlənən işçi qüvvəsinin təxminən 70% olduğunu nəzərə alsaq, tıxaclardan birbaşa təsirlənən insan sayı təxminən 746,970 nəfər təşkil edir. Bu insanlar gündə orta hesabla 2,5 saat (səhər və axşam tıxacları birlikdə) yolda keçirirlər, bu da il ərzində 250 iş günü üçün 466,856,250 saat vaxt itkisi deməkdir.
Bu vaxt itkisini maliyyə dəyərinə çevirdikdə (orta saatlıq əməkhaqqı 5,74 AZN olmaqla), yalnız itirilmiş iş vaxtı ildə təxminən 2,679,755,000 AZN təşkil edir. Lakin tıxacların mənfi təsiri bununla məhdudlaşmır. Yanacaq sərfiyyatının artması, ekoloji zərər və məhsuldarlığın aşağı düşməsi kimi əlavə faktorlar da nəzərə alınmalıdır.
Tıxacda hərəkət zamanı avtomobillərin yanacaq sərfiyyatı təxminən 30% artır. Paytaxtda gündəlik olaraq tıxacda olan təxminən 497,980 avtomobilin hər biri orta hesabla 20 km məsafə qət etdiyini və hər 100 km-ə 8 litr yanacaq sərf etdiyini fərz etsək, tıxac şəraitində əlavə yanacaq sərfiyyatı gündə 239,030 litr təşkil edir. Bu, il ərzində 59,757,600 litr əlavə yanacaq və ya 59,757,600 manat əlavə xərc deməkdir.
Əlavə yanacaq sərfiyyatı eyni zamanda ekoloji zərərə də səbəb olur. Hər litr yanacağın yanması zamanı təxminən 2,3 kg CO₂ atmosferə buraxılır. İllik 59,757,600 litr əlavə yanacaq sərfiyyatı 137,442,480 kg əlavə CO₂ emissiyası yaradır. Bu emissiyanın ekoloji və sağlamlıq zərərini hər kiloqram üçün 0,05 manat ilə qiymətləndirsək, illik ekoloji zərər 6,872,124 AZN təşkil edir.
Bundan əlavə, tıxaclarda keçirilən vaxt insanların stress səviyyəsini artırır və iş effektivliyini azaldır. Tıxacların yaratdığı stress və yorğunluğun iş məhsuldarlığını təxminən 5% azaltdığını nəzərə alsaq, bu Azərbaycanın illik ÜDM-nin (təxminən 80 milyard manat) işçi qüvvəsinin təsirlənən hissəsinə mütənasib olan payına tətbiq olunur ki, bu da təxminən 746,970,000 manat məhsuldarlıq itkisi deməkdir.
Bütün bu faktorları birləşdirdikdə, Bakı şəhərindəki tıxacların Azərbaycan iqtisadiyyatına vurduğu illik zərər təxminən 3,493,354,724 manat və ya ölkə ÜDM-nin təxminən 4,4%-i qədər qiymətləndirilir. Bu, əhəmiyyətli iqtisadi itki olmaqla paytaxtda nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, ictimai nəqliyyatın inkişafı və iş saatlarının optimallaşdırılması kimi tədbirlərin iqtisadi səmərəliliyinin yüksək olduğunu göstərir. Belə tədbirlər həyata keçirildikdə ölkə iqtisadiyyatına əhəmiyyətli fayda təmin edə bilər.
Müəllif: Aynur Qəniyeva